Một cái Tết lại trôi qua! Hôm nay là ngày mười một
tháng giêng, ngoài kia mọi sinh hoạt đã trở về trong vẻ thường nhật; tôi ngồi
đây tâm trí đủ tĩnh lặng để “phát lại” đoạn phim đã thu vào trong nửa tháng qua
cùng đôi dòng cảm nghĩ.
Thời tiết trong những ngày cuối tháng chạp tốt lành
báo hiệu cho những ngày Tết đến đầy nắng ấm tươi vui, nhưng người dân Tam Kỳ không
náo nức đón xuân sang như mọi năm trước. Có lẽ do tình hình tài chính không mấy thuận lợi nên gương mặt
của người người đều hiển lộ âu lo. Tuy vậy trong những ngày giáp Tết, không khí
mua sắm ở các chợ cũng trở nên nhộn nhịp và sôi động hẳn lên. Trong tâm trí người
Việt, ba ngày Tết là những ngày quan trọng nhất trong năm, vì thế dù có khó khăn
đến mấy đi nữa, người ta cũng mong muốn có một cái Tết đầy đủ với bánh mứt, thịt
thà... Nếu gia đình nào không đủ tiền lo Tết thì họ cũng phải xoay xở, vay mượn
đâu đó rồi ra năm sẽ tính; cũng nhờ vậy, đến chiều ba mươi Tết những người buôn
bán ở chợ cũng giải quyết hết hàng hóa. Người nghèo thường phải chịu thiệt thòi
trong chuyện sắm Tết, bởi khi họ chạy ra được tiền thì đã bị trễ chợ, mà càng trễ
chợ thì giá cả càng leo thang. Chuẩn bị kết thúc một năm cũ để bước sang một
năm mới mà trong lòng đầy nỗi lo toan thì niềm vui làm sao được trọn vẹn. Không
biết đến bao giờ giống nòi mình mới biết thương yêu nhau, mới hết cảnh bắt chẹt
nhau để dân nghèo bớt khổ?
Tuy kinh tế đi xuống nhưng năm nay tại các địa điểm
bán hoa lại bạt ngàn hoa Tết, người mua thì ít nhưng hoa cúc và cam quật thì
nhiều không kể xiết. Giới bán hoa năm nay phần đông bị thất bại nặng nề; có người
lỗ méo mặt, có người mất sạch vốn. Tôi không có thói quen đi dạo khu bán hoa lớn
nhất ở Tam Kỳ vào tối ba mươi Tết nên không chứng kiến những cảnh đau lòng; tuy
vậy, trong những ngày đầu năm, tôi đã được người thân kể lại. Đến giờ giao thừa
nhưng khu này vẫn còn nguyên cả rừng cam quật và hoa cúc, người đi mua hoa thì
ít mà khách đến ngắm chơi thì nhiều. Giả sử, người bán có nhã ý tặng hoa cho tất
cả những người có mặt lúc đó thì cũng chỉ vơi đi một phần mười số chậu hoa đang
trưng bày la liệt. Một điều đáng buồn là trong những năm gần đây, một số không
ít người chơi hoa thường “phục kích” đến sát giờ giao thừa mới đi mua hoa để được
giá rẻ; kẻ mua đánh trúng vào tâm lí của người bán: thà bán rẻ để vớt vát chút
ít, thà là của đổ hốt lại còn hơn là trắng tay. Nói chung, kẻ mua muốn ép người
bán, nếu người bán không chịu bán đổ bán tháo vào thời điểm này thì trước sau
cũng phải “bỏ của chạy lấy người” mà thôi.
Năm nay kẻ mua hoa vô cùng nhẫn tâm, họ ép người bán
hoa phải bán cho họ bằng một phần năm giá trị hiện thời, một chậu cúc trị giá
250 ngàn đồng nhưng kẻ mua chỉ trả giá chỉ còn 50 ngàn đồng. Một số người bán
hoa quyết “thà chết chứ không chịu bị thương”, họ chấp nhận mất sạch nên đã tìm
cách đập bể hết các chậu hoa xong rồi mới về nhà. Địa điểm bán hoa nằm tại quảng
trường - đối diện với trụ sở của UBND tỉnh Quảng Nam - nên ngay sáng ngày mùng
một Tết, công ty môi trường phải huy động rất nhiều xe hốt rác đến, nhân viên vệ
sinh phải mất một buổi mới dọn hết cả đống chậu vỡ và hoa cúc nằm ngổn ngang. Nghe
nói có một đôi vợ chồng trẻ vay mượn gần hai trăm rưỡi triệu đồng đem mua hoa để
bán trong dịp Tết, nhưng từ lúc bắt đầu bán đến lúc kết thúc thương vụ họ chỉ
bán được vỏn vẹn có vài triệu đồng. Khi giờ giao thừa đã điểm, đôi vợ chồng trẻ
thì chỉ còn biết ôm mặt mà khóc.
Chuyện không đoán được sức mua của thị trường và lời lỗ
trong kinh doanh chỉ là chuyện thường tình, nhưng nghĩ đến việc người dân xứ
mình đối xử tệ bạc với nhau như vậy, lòng tôi cảm thấy quá ngao ngán. Hành động
người dân đổ xô cướp bia ở Biên Hòa và cướp nhãn tươi ở Quảng Bình khi xe tải
chở hàng bị lật cách đây chưa tròn ba tháng đã nói lên điều gì? Đất nước này sẽ
về đâu nếu tình trạng thừa nước đục thả câu và tình trạng sống chết mặc bay cứ
thường xuyên xảy ra? Có quá nhiều trái tim đang bị chai cứng, quá nhiều tâm hồn
đang vô cảm trước nỗi đau của đồng loại.
Đêm trừ tịch, nhà tôi không có lệ cúng giao thừa nhưng
đến giờ này tôi vẫn có thói quen mở hé cửa và bước ra ngoài trời để hít thở bầu
không khí nguyên sơ của giây phút bắt đầu một năm mới. Không có tiếng pháo đì
đùng gần xa nên giờ giao thừa đã mất đi nhiều ý nghĩa, tuy vậy nhìn cảnh nhà nhà
hai bên phố đã bày hương án, cảnh mọi người xì xụp khấn vái và cầu xin cho một
năm đầy an khang và thịnh vượng thì lòng tôi cũng cảm thấy yên vui. Dẫu không
tin thánh thần và cô bác phù hộ độ trì nhưng tôi vẫn nhận ra lễ cúng giao thừa
là một nét đẹp trong dân gian, một biểu hiện của văn hóa tâm linh trong giờ
phút thiêng liêng nhất.
Khi mọi người đã cúng xong, thủ tục đốt vàng mã bắt đầu
xuất hiện. Tục lệ đốt vàng mã có lẽ do tính nhân văn mà hình thành, và ngày xưa
người ta chỉ đốt một ít giấy vàng bạc cho có lệ. Ngày nay, do tin tưởng là “người
cõi âm” sẽ có tiền bạc để chi tiêu và hưởng thụ đầy đủ những tiện nghi như người
trần thế nên người ta đốt vàng mã quá nhiều. Khoảng mười năm trở lại đây, đời sống
vật chất được nâng lên đáng kể, người dân không còn lo chuyện ăn no mặc ấm nữa
mà đã được ăn ngon mặc đẹp. Tuy vậy, tâm thức của cộng đồng đã có chiều hướng
đi xuống, tệ nạn mê tín dị đoan bùng phát và hoành hành dữ dội, tục đốt vàng mã
theo đó cũng lên ngôi. Từ người có học đến người ít học, từ công chức nhà nước cho
đến dân đen, ai ai cũng cúng bái và đốt vàng mã. Người ta đốt vàng mã trong vô
số dịp: cúng rằm và mùng một, đám giỗ, chạp mã, cầu an, khai trương, tất
niên..., có người còn chi ra cả chục triệu đồng để đốt đi số vàng mã chất đầy cả
một xe ba gác. Tôi càng
yêu mùi thuốc pháo và màu hồng của xác pháo bao nhiêu thì càng ghét cái mùi
khét lẹt của vàng mã bị cháy và màu tro bụi xám đen theo gió vương vãi khắp nơi
bấy nhiêu.
Ngày thường, nhiều lúc cảm thấy
ngột ngạt với đời sống thế tục, người ta muốn vãn cảnh chùa để tạm lánh xa cảnh
bụi trần và tìm thấy sự thanh thản của tâm hồn. Trong dịp đầu xuân, Phật tử đến
chùa lễ Phật để nuôi dưỡng hạt giống Bồ Đề và mở rộng lòng từ bi là một nét văn
hóa tốt đẹp. Nhưng chùa chiền thay vì là nơi hướng dẫn đời sống tinh thần cho
tín đồ lại thành nơi tuyên truyền sự mê tín, có nhiều thầy tu cũng xem ngày tốt
xấu, cũng cúng nhương sao giải hạn... Nơi dạy đạo lí Giác Ngộ của bậc từ phụ đã
biến thành nơi buôn thần bán thánh và không khí sặc mùi danh lợi. Đức Phật bị
biến thành vị thần linh, thiên hạ thi nhau quỳ mọp trước tượng của ngài để cầu
xin phước lộc.
Carl Jung - người sáng lập ra trường
phái Phân tâm học Miền sâu - đã sáng tạo ra cụm từ “vô thức tập thể”, từ ngữ
này nói đến sức mạnh của vô thức trong việc điều động tâm trí của một nhóm người,
của một cộng đồng, của một dân tộc... Phải chăng sau một thời gian dài không
còn tin vào bất cứ thế lực nào có thể đem đến cho mình hạnh phúc ở chốn trần
gian nên hiện nay có quá nhiều người ở đất nước này chỉ còn biết dựa dẫm vào thế lực của thần quyền?
Cơn lên đồng tập thể đầy mê sảng này sẽ “di truyền” đến tận đời con cháu, chắt
chít... Biết đến bao giờ dân Việt mới thoát ra khỏi cơn rồ dại nói trên?
Ba ngày Tết năm nay thiên hạ ít
đi chơi xuân hơn, lượng xe máy đi lại thưa thớt, thành phố có vẻ yên tĩnh. Thời
tiết năm nay rất đẹp, có nắng hanh gió nhẹ, bầu trời trong xanh và hoa lá reo
vui... Trong khung cảnh yên bình thơ mộng, mùa xuân réo gọi ngoài cửa, hồn tôi bỗng
rộng mở thênh thang, những khắc khoải siêu hình dường như đã biến mất. Tết năm
nào vợ chồng tôi cũng du xuân, nói du xuân cho vui nhưng thực ra chúng tôi chỉ
đi loanh quanh để thăm viếng anh em, bà con mà không dám đi chơi đâu xa. Việc
di chuyển bằng xe máy ở Việt Nam có nhiều sự bất trắc, cho nên hạn chế ra đường
là cách đề phòng tốt nhất.
Thanh niên bây giờ chạy xe máy rất
ẩu tả và không cần tuân theo luật lệ gì cả, có khi chúng uống rượu say mà vẫn
chạy xe ào ào. Nhiều lúc mình đang chạy xe yên ổn, đột nhiên xuất hiện một
thanh niên ngồi trên chiếc xe máy ngay ở phía sau mình, nó rú ga lạng lách qua
mặt làm cho mình giật thót cả tim; khi hỏi ra, mới biết nhiều người cũng bị rơi
vào tình trạng như vậy. Tôi đã chứng kiến những cảnh đụng xe, nhiều thanh niên
đi sai luật giao thông mà còn hành hung người bị nạn theo kiểu côn đồ. Trước Tết,
tôi chở vợ đến siêu thị để mua một ít đồ dùng lặt vặt thì gặp phải chuyện rất bực
mình. Hai thanh niên khoảng chừng mười chín, hai mươi tuổi chen lấn vào cái cổng
giữ xe của siêu thị, vì chen ngang nên tụi này phải lui lại cho xe tới trước đi
vào. Lúc ấy, xe tôi dừng ngay phía sau xe của tụi này, khi chúng lui lại đột ngột
thì đụng vào xe của tôi. Tôi liền bảo chúng là: Nếu lui xe lại thì phải xem có ai đứng phía sau mình không chứ, sao chẳng
ý tứ gì vậy. Thay vì xin lỗi, hai thằng nhóc ngoái đầu lại sừng sộ tôi, tuy
rất giận nhưng tôi đành nhịn bởi vì đụng đến đám này thì chỉ biết nhục với tụi
nó, chưa nói đến chuyện chúng có thể hành hung mình và đôi khi còn dùng dao để
xử mình nữa.
Ngày xưa, hầu hết thanh niên ở
Tam Kỳ như chúng tôi ai nấy đều hiền lành và dễ mến, thế nhưng ngày nay lại có không
ít thanh niên mất dạy và hung hăng một cách đáng sợ. Khuôn mặt của chúng luôn đằng
đằng sát khí, lúc nào cũng chờ chực để gây sự và chẳng coi những người đáng tuổi
cha chú mình ra cái thá gì cả. Phải chăng việc đô thị hóa luôn kèm theo sự lưu
manh hóa? Báo chí thường đưa tin về những vụ việc thanh niên va chạm xe với nhau
ngoài đường, hai bên chẳng hề hấn gì nhưng rồi bọn chúng cũng gây gổ với nhau
và án mạng lại xảy ra. Sinh viên là thành phần có ăn học hẳn hoi mà cũng có một
số chơi cờ bạc, đâm chém, cướp giật, nghiện ngập; thậm chí, có đứa sau khi làm
tình với người yêu của mình, đã không ngần ngại giết chết bạn tình để cướp của
mà còn chặt đầu để phi tang. Thật dã man hết sức! Đất nước đã thống nhất gần 40
năm, sao mà “tàn dư của đế quốc Mỹ” còn di hại đến tận bây giờ?
Mấy ngày nay trời âm u và lành lạnh,
tuy đầu năm mới nhưng tôi vẫn ngồi đây để kể những câu chuyện không mấy hay ho
cho người thân và bè bạn. Niềm vui của người dân xứ sở này có thể nào được trọn
vẹn khi mà chuyện đau buồn cứ xảy ra thường trực. Phải chăng, chỉ khi nào ta tập
sống vô tư như con trẻ thì may ra mùa xuân của cuộc đời mới trở thành vĩnh cửu?
Dẫu chưa có dấu hiệu gì rõ ràng
nhưng khi đạo lí đã mờ nhạt, đạo đức quá băng hoại thì xã hội dần dần bị phân
hóa và tan rã. Tai họa không phải xảy ra trong một sớm một chiều, mà do cái mầm
đã được gieo trước đó. Những câu chuyện đau lòng như con giết cha, vợ giết chồng
đâu phải bỗng nhiên mà có nếu trước đó hạt giống con tố cha vợ tố chồng không
được gieo kĩ và đã đến lúc dần dần nẩy nở. Người xưa đã thốt lên: “Lí sương
kiên băng chí” - Chân dẫm lên sương mà biết
trước được mùa băng giá sắp đến (Kinh Dịch). Đất nước đã lặng im tiếng súng
từ lâu, thiên hạ được sống trong cảnh thanh bình như hằng mong ước nhưng lòng
người đi vào thời li loạn. Khi lí trí luôn được đề cao, khi sự thành công về vật
chất luôn được tôn vinh, còn cảm xúc của trái tim bị xem là thứ vô ích thì bất
kì chuyện xấu xa gì cũng có thể xảy ra như báo chí thường xuyên cho biết. Dường
như tất cả đã trở nên bế tắc!
Quê hương là một từ ngữ trống rỗng
nếu lòng người mất đi tình tự quê hương. Quê hương không chỉ là cảnh
vật, núi sông, là thú vui ẩm thực... mà còn là những kỉ niệm êm đềm hiền hòa,
là tình cảm sâu nặng với ông bà và cha mẹ, với người thân và đồng bào, với bạn
bè và thầy cô - những sợi dây thân ái nối liền qua năm tháng. Khi những yếu tố
tinh thần vô cùng tốt đẹp kia bị mất đi thì quê hương sẽ rơi vào quên lãng. Làm
sao những thanh niên lớn lên trên xứ sở khô cằn này có thể nhớ về Quê Hương khi
viễn xứ? Còn có bao nhiêu người biết lo lắng và trăn trở cho vận mệnh của Quê Hương?
Khóc lên đi, ôi quê hương yêu dấu!
(*)
(*) Cry, The Beloved Country (Alan Paton - Nguyễn Hiến Lê dịch, NXB Ca Dao,
Sài Gòn 1969)